Današnja terapija za zatajenje bubrega uključuje fizikalne procese kao što su osmoza i difuzija koji omogućuju transport tekućina i otopljenih tvari. Prvi znanstveni opis takve procedure dao je 50-ih godina 19. stoljeća škotski kemičar Tomas Graham. U to vrijeme osmoza i dijaliza su postale popularne metode za odjeljivanje vode iz otopina kroz polupropusne (semipermeabilne) membrane. Daleko ispred svog vremena Graham je u svom opisu nagovijestio potencijalnu upotrebu takve procedure u medicini.
Smatra se da su engleski liječnici Hales i Warrick 1744. godine postavili temelje suvremene peritonealne dijalize. Oni su 50-godišnjoj bolesnici s ascitesom ispirali trbušnu šupljinu mješavinom vode i vina u omjeru 50:50.
Prvi povijesni opis dijalize kao medicinske tehnike publiciran je 1913. Abel, Rowntree i Turner sa Sveučilišta u Baltimoreu "dijalizirali" su anestezirane životinje usmjerujući njihovu krv izvan tijela kroz cjevčice sa polupropusnim membranama. Isti autori su uveli pojam "vještački bubreg".
 |
| Machine from Abel and colleagues, 1913 |
Prvi vještački bubreg (rotacioni dijalizator) napravljen je u Kampenu (Holandija) 1941. godine.
 |
| Dr Willem J. Kolf, konstruktor prvog veštačkog bubrega |
Prva uspješna hemodijaliza je urađena u bolnici Peter Bent Brigham u Bostonu 1948. godine sa Kolfovom mašinom koju je modifikovao Karl Walter koristeći rotirajući bubanj kod 67-godišnje bolesnice koja je bila primljena u bolnicu zbog akutnog zatajenja bubrega. Taj postupak omogućio je da bolesnica bude otpuštena iz bolnice sa normalnom bubrežnom funkcijom.
Tek sa uvođenjem kanila za stvaranje arteriovenskog šanta od strane Scribnera u kliničku praksu, dijaliza postaje primjenjiva kod bolesnika sa terminalnom renalnom insuficijencijom. Ovaj period u istoriji dijalize bio je obilježen velikom diskrepancom između broja mašina za dijalizu i broja bolesnika sa terminalnom renalnom insuficijencijom. Tih godina je samo u SAD od terminalne bubrežne insuficijencije umiralo 50.000-90.000 bolesnika godišnje. Pri tome se najviše 500 bolesnika moglo održavati u životu pomoću vještačkih bubrega ili transplantacije bubrega, a "ostali su ostavljani da umru" (reči J.E. Fogarty, člana Kongresa, Predstavničkog doma Sjedinjenih država). U to vreme postojali su odbori koji su odlučivali kod kojeg bolesnika će dijaliza biti primjenjena. Rešenje je bilo u tehničkom pojednostavljivanju vještačkog bubrega. Godine l968. W. Kolff je pisao: "Pomisao na to da će jednoga dana odbačeni jednom upotrebljeni vještački bubrezi krasiti okolinu kao prazne kutije od cigareta je dosta neprijatna. Ali voljeli mi to ili ne, bubreg za jednokratnu upotrebu je vještački bubreg budućnosti".
God. 1968. Kolff je takođe pisao: "Pri izboru membrane važno je odrediti klirens ne samo za ureju, nego i za kreatinin, mokraćnu kiselinu i druge supstancije. Mi još ne znamo sasvim tačno kojih se supstancija treba najviše osloboditi da se suzbiju simptomi hronične uremije". Ova vizionarska misao je bila ideja vodilja u usavršavanju postojećih i iznalaženju novih metoda dijalize.
Prvo sredstvo za izvođenje ultrafiltracije opisali su Brull u Francuskoj i Geiger u Jerusalemu 1928. i 1931. godine, a prvu ultrafiltraciju na eksperimentalnim životinjama su izveli Malinow i Korzon 1947. godine. Tokom 1950. godine više autora (Leonards, Kahn, Kolff) demonstrira mogućnost uklanjanja tečnosti kod pasa i ljudi uz primenu ultrafiltracije. Tek 1963. godine je Alwal napravio prvi dijalizator koji je omogućavao rapidnu ultrafiltraciju.
Alwallov dijalizator
Moderna era hemofiltracije je započela izvještajem Bluemle i Hendersona 1967. godine o iskustvu sa upotrebom visoko permeabilnih membrana u uklanjanju tečnosti i čestica, uz istovremenu predilucionu nadoknadu tečnosti. Kliničku primenu ove metode opisao je 1972. godine Quellhorst, upotrebljavajući pri tome dijalizator Rhone-Pulenc RP-6 sa membranom od poliakrilonitrila. Godine 1977. na konferenciji u Švajcarskoj naziv dijafiltracija uveden od strane Hendersona zamjenjen je nazivom hemofiltracija. Uprkos visokoj ceni, infektivnim komplikacijama i tehničkoj kompleksnosti same metode, interesovanje za metodu je opstalo prije svega zahvaljujući impresivnoj hemodinamskoj stabilnosti bolesnika tretiranih hemofiltracijom, u odnosu na bolesnike tretirane acetatnom hemodijalizom. Poboljšanjem standardne hemodijalize (kontrolisana ultrafiltracija, bikarbonatna dijaliza) interesovanje za kliničku primenu hemofiltracije jenjava.
Godine 1979. Henderson je prvi opisao proizvodnju sterilne supstitucione tečnosti.
Prva hemodijafiltracija, nazvana simultana hemofiltracija/hemodijaliza, izvedena je 1976. godine u Giessenu (Nemačka) i o njoj je 1978. godine referisao Leber sa saradnicima. On-line hemodijafiltracija je prvi put opisana 1985. godine, a šira primena ove metode počinje sredinom devedesetih godina.
Prošlo je više od 50 godina od pionirskih radova na polju ekstrakorporalne depuracije krvi kod bolesnika sa terminalnom renalnom insuficijencijom. Danas se nekom od ovih metoda liječi više od milion bolesnika širom svijeta, a najčešće primjenjivana metoda je hemodijaliza. Incidencija terminalne renalne insuficijencije se kreće od 100 do 250 novih slučajeva na milion stanovnika. Profil bolesnika i zahtjevi vezani za dijalizu su se vremenom mijenjali. Danas cilj dijalize nije samo održavanje bolesnika u životu već i ostvarivanje što većeg stepena rehabilitacije i kvaliteta života. Cilj dijalize u budućnosti će i kao i uvek biti približavanje funkciji prirodnih bubrega, u kvantitativnom i kvalitativnom smislu, a u realizaciji tog cilja i dalje će biti neophodna udruženost medicinskih i tehničko-tehnoloških istraživanja.
